Stawiasz pierwsze kroki na rynku pracy, rozglądasz się za zatrudnieniem tuż po szkole, studiach? To normalne, że możesz czuć niepewność, zastanawiać się, czy sprostasz nowej sytuacji. Pamiętaj jednak, że każdy kiedyś zaczynał, dlatego nie wahaj się zadawać pytań, szukać pomocy, bądź dla siebie wyrozumiały i pamiętaj, że jako młody, energiczny kandydat masz bardzo wiele do zaoferowania na rynku pracy.
W poszukiwaniu zatrudnienia ważne są też cierpliwość i oczywiście ostrożność. Jak znaleźć pierwszą pracę bez doświadczenia? Na co musisz zwrócić szczególną uwagę w czasie podpisywania umowy?
Pierwsza praca – umowa, urlop wypoczynkowy
Osoby szukające pierwszej pracy często mają trudności z przebrnięciem przez formalności związane z zatrudnieniem. Na pewno w szkole miałeś przedmiot o nazwie Podstawy przedsiębiorczości, gdzie poruszano najważniejsze kwestie, niemniej warto przypomnieć, że w Polsce funkcjonuje kilka umów, na podstawie których można wykonywać obowiązki służbowe i otrzymywać wynagrodzenie.
Podstawową umową jest umowa o pracę. Po jej podpisaniu zostaje nawiązany stosunek pracy, którego zasady są ściśle określone w Kodeksie pracy. Gdy podpisujesz umowę o pracę, stajesz się pracownikiem, który zobowiązuje się wykonywać określone zadania służbowe w wyznaczonym przez pracodawcę miejscu i czasie, a za pracę przysługuje Ci wynagrodzenie (bezwzględnie – nie możesz się go zrzec na przykład na rzecz innej osoby).
Jest kilka rodzajów umów o pracę. Osobom szukającym pierwszej pracy po studiach czy szkole często proponowana jest umowa na czas próbny. Czas jej obowiązywania nie może przekraczać 3 miesięcy. Jest to okres, w którym pracodawca weryfikuje, czy nowy pracownik sprawdzi się na danym stanowisku. Z drugiej strony zatrudniony ma możliwość poznania warunków pracy oraz zwyczajów panujących w firmie i zdecydowania, czy rzeczywiście mu one odpowiadają. Pamiętaj, że z zasady pracodawca może zaproponować Ci tylko jedną próbną umowę. Kodeks pracy przewiduje od tego dwa wyjątki:
- gdy pracownik ma być przyjęty do wykonywania innego rodzaju pracy,
- gdy pracownik ma wykonywać ten sam rodzaj pracy, ale minęły co najmniej 3 lata od dnia rozwiązania bądź wygaśnięcia wcześniejszej umowy o pracę.
Część firm rezygnuje z zatrudniania nowych pracowników na próbę i od razu proponuje umowę na czas określony lub umowę na czas nieokreślony. Ta pierwsza może być podpisana na maksymalnie 33 miesiące (po przekroczeniu tego okresu automatycznie traktowana jest jako umowa na czas nieokreślony). I w tym wypadku Kodeks pracy przewiduje wyjątki. Dłuższy okres obowiązywania umowy na czas określony dopuszczalny jest na przykład, gdy pracownik jest przyjmowany na zastępstwo, przy pracach sezonowych i dorywczych, w przypadku wykonywania pracy w okresie obowiązującej kadencji, a także, kiedy pracodawca wskaże inne obiektywne powody, leżące po jego stronie.
Umowa o pracę na czas nieokreślony traktowana jest jako najbardziej stabilna, zarówno z punktu widzenia pracodawcy, jak i pracownika. Pamiętaj, że każda z umów o pracę może być wypowiedziana przez każdą ze stron – w zwykłych okolicznościach obowiązuje okres wypowiedzenia, a jego długość jest zależna od długości obowiązywania umowy.
W przypadku zatrudnienia na okres próbny okres wypowiedzenia wynosi (zgodnie z art. 34. Kp.):
- 3 dni robocze, jeżeli okres próbny nie przekracza 2 tygodni;
- 1 tydzień, jeżeli okres próbny jest dłuższy niż 2 tygodnie;
- 2 tygodnie, jeżeli okres próbny wynosi 3 miesiące.
Z kolei wypowiedzenie dla umów na czas określony i nieokreślony trwa (zgodnie z art. 36. Kp.):
- 2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy;
- 1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy;
- 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.
Po przepisy dotyczące szczególnych okoliczności związanych z długością przysługujących okresów wypowiedzenia zajrzyj do Kodeksu pracy.
Umowa o pracę gwarantuje zatrudnionemu liczne przywileje pracownicze, np. prawo do urlopu wypoczynkowego, w czasie którego pracownikowi wypłacane jest wynagrodzenie. Liczba przysługujących dni urlopu w ciągu roku zależna jest od stażu pracy. Do stażu liczą się przy tym także okresy nauki. Przykładowo, osoba, która uzyskała dyplom uczelni wyższej, może doliczyć do stażu aż 8 lat, ta po szkole policealnej – 6 lat, z wykształceniem ogólnokształcącym – 4 lata itp. (przy czym okresy te się nie kumulują!).
Zgodnie z prawem pracy, osoba o stażu krótszym niż 10 lat ma do dyspozycji 20 dni urlopu w ciągu roku, a pracownik ze stażem co najmniej 10-letnim – 26 dni. A zatem, jeśli ukończyłeś na przykład studia licencjackie i przepracowałeś (w oparciu o umowę o pracę) pełne dwa lata, zyskujesz prawo do 26 dni wolnego. Pamiętaj też, że przy pierwszej umowie dni urlopowe naliczane są proporcjonalnie – po pierwszym miesiącu ma prawo do 1/12 podstawy wymiaru urlopu itd.
Umowa o pracę to także gwarancja dostępu między innymi do płatnych urlopów macierzyńskiego, ojcowskiego, wychowawczego, wolnego na żądanie, wynagrodzenia chorobowego. W ramach umowy ściśle określone są dzienne, tygodniowe i miesięczne normy czasu pracy, a także sposób obliczania wynagrodzenia za nadgodziny, pracę w nocy. Kodeks pracy chroni ponadto osoby szczególnie narażone na utratę zatrudnienia – kobiety w ciąży, osoby w wieku przedemerytalnym. Jako pracownik, w razie łamania swoich praw, możesz zwrócić się też o pomoc do Państwowej Inspekcji Pracy.
Umowa o pracę to nie jedyny kontrakt zawierany między firmami a osobami wykonującymi na ich rzecz jakieś czynności służbowe. Szerokie zastosowanie mają także umowy cywilnoprawne – najczęściej umowa zlecenie i umowa o dzieło. Warunki ich zawierania określa Kodeks cywilny. Co do zasady w przypadku takich umów zleceniodawca nie ma prawa żądać od zleceniobiorcy wykonywania obowiązków w określonym miejscu i czasie.
Umowa zlecenie podpisywana jest w celu wykonania przez zleceniobiorcę jakiejś pracy, z kolei umowa o dzieło po to, by wykonawca przekazał w określonym terminie dzieło spełniające wcześniej ustalone wymagania jakościowe. Te umowy nie gwarantują zachowania okresu wypowiedzenia ani prawa do płatnych urlopów. Zapisy na ten temat mogą oczywiście znaleźć się w umowie, niemniej są w gestii zleceniodawcy. Umowy cywilnoprawne dają więcej elastyczności niż umowa o pracę. Zleceniobiorca nie musi wykonywać poleceń zleceniodawcy, pracuje w preferowanym przez siebie miejscu i czasie.
Pamiętaj, że umowy cywilnoprawne nie mogą być podpisywane zamiennie z umowami o pracę. Jeśli na przykład firma zatrudnia Cię do pracy w restauracji w ściśle określonych godzinach i wykonujesz ustalone obowiązki na miejscu, ma to znamiona stosunku pracy! Pracodawca proponujący w takich okolicznościach np. umowę zlecenie może zostać ukarany grzywną. Umowy zlecenie i o dzieło mogą też być opłacalne finansowo, gdyż oznaczają niższe koszty dla firmy. Zleceniodawca nie ma obowiązku odprowadzania na rzecz zleceniobiorcy wszystkich składek do ZUS, które są obligatoryjne w przypadku umowy o pracę. Dzięki temu firmy często w stanie zaproponować większe stawki wypłat zleceniobiorcom niż mogliby wypłacać etatowym pracownikom.
Pierwsza praca oferty – gdzie ich szukać?
Osoba rozglądająca się za pierwszą pracą powinna zapoznać się ze swoimi prawami i obowiązkami. Jak szukać pracy, by nie dać się oszukać, a jednocześnie zwiększyć szansę na jak najlepszą posadę? Zapewne wiesz, że obecnie większość ofert publikowana jest w internecie. Zamiast żmudnie przeszukiwać media społecznościowe, wysyłać zgłoszenia w odpowiedzi na anonse w mniej lub bardziej losowych miejscach w sieci – najlepiej, gdy od razu postawisz na profesjonalny portal z pracą. Renomowane platformy rekrutacyjne gwarantują bezpieczeństwo – każde ogłoszenie o pracę jest sprawdzane. Ponadto skupiają wiele ogłoszeń w jednym miejscu, dzięki czemu oszczędzisz czas. W Polsce działa kilka dużych portali z ofertami, dobrym wyborem jest na przykład praca.pl. Możesz założyć na niej bezpłatne konto – warto to zrobić, gdyż w ten sposób utworzysz profil kandydata, będziesz brać udział w rekrutacjach i kontaktować się z pracodawcami za pośrednictwem strony. Na praca.pl znajdziesz też kilka użytecznych narzędzi jak kreator CV czy job alert. Korzystanie z takiego nowoczesnego portalu pracy to bez wątpienia najbardziej optymalny sposób szukania pracy przez internet.
